Jak mówić o tolerancji?

 

Podstawą budowania społeczeństwa demokratycznego jest edukacja obywateli w duchu tolerancji i wzajemnego poszanowania swoich praw. Owe fundamentalne zasady oznaczają także prawo każdego członka społeczeństwa i każdej grupy wchodzącej w skład tego społeczeństwa do wolności opinii i wyznawanych wartości, mimo że ze względu na wielokulturowość, wielowyznaniowość współczesnych społeczeństw istnieje ogromna różnorodność subiektywnych wartości.

 

Jak mówić o tolerancji?

 

 

1.    Przeprowadź lekcję dotyczącą mowy nienawiści. 

Na co zwrócić uwagę, pracując z młodzieżą?

·         Podkreśl, że mowa nienawiści to nie po prostu obraźliwy lub niekulturalny język; by w rozmowie z uczniami i uczennicami wybrzmiało, że jest to jedna
z form dyskryminacji, której źródłem są stereotypy i uprzedzenia.

·         Warto też zwrócić uwagę, że mowa nienawiści to nie tylko słowa: akceptacja tego zjawiska stopniowo prowadzi do pogorszenia sytuacji osób z grup szczególnie narażonych na dyskryminację. Z badań wynika, że nienawistny język ma zarówno głębokie skutki psychologiczne dla osób doświadczających tego rodzaju przemocy, jak i zwiększa społeczne przyzwolenie na ataki fizyczne i dyskryminację grup mniejszościowych. Możesz przywołać koncepcję piramidy nienawiści opracowaną przez Gordona Allporta (źródło grafiki: Biuro Edukacji m.st. Warszawy)

 

 

Jeśli chcesz więcej dowiedzieć się o tym zjawisku, możesz przeczytać:

• Tekst Elżbiety Kielak o zjawisku mowy nienawiści
• Raport Fundacji Batorego z 2016 roku o mowie nienawiści Mowa nienawiści, mowa pogardy

 

2. Wzmacniaj postawę reagowania

Rozmawiając o sytuacjach, w których dochodzi do dyskryminacji lub mowy nienawiści, skup się na możliwościach reagowania z perspektywy świadka sytuacji. Najważniejsze jest, by uczniowie i uczennice nie tylko chcieli reagować, ale by wiedzieli, jak to zrobić.

 

Na co zwrócić uwagę, pracując z młodzieżą?

• Zamiast kierować do młodzieży przekaz “warto/trzeba reagować”, pokazuj konkretne sposoby reagowania, zwracając uwagę na ich różnorodność w zależności od osobistej gotowości osoby reagującej. To właśnie poczucie kompetencji i wewnętrznej mocy sprawia, że ludzie decydują się przełamać tzw. efekt widza i zareagować na dyskryminację. Nie musi to polegać na konfrontacji z osobą używającą mowy nienawiści/sprawcą przemocy (a nawet nie zawsze taka reakcja jest wskazana!). Dobrym przykładem jest metoda Bystander Intervention (interwencji świadka), która opiera się na tzw. 4D:

• Direct (bezpośrednio): przerwij sytuację, np. zaczynając rozmowę na niezobowiązujący temat z osobą, wobec której kierowane są nienawistne komentarze, lub pytając ją, czy wszystko w porządku i czy możesz pomóc.
• Distract (odwróć uwagę): przerwij sytuację, odwracając uwagę osób zaangażowanych,  np. w autobusie skuteczną metodą może być przesunięcie się w taki sposób, by przerwać kontakt wzrokowy między osobą doświadczającą przemocy i sprawcą.  
• Delegate (deleguj): znajdź wsparcie innych osób, poproś o pomoc nauczyciela, rodzica, kolegę z klasy itp.
• Delay (odłóż w czasie): interwencja może polegać na zgłoszeniu sytuacji po fakcie, napisaniu apelu, udzieleniu wsparcia psychicznego osobie, która doświadczyła mowy nienawiści.

  

3. Reaguj w sytuacjach, gdy uprzedzone lub nienawistne komentarze padają na Twoich lekcjach

 

Aby stworzyć bezpieczną atmosferę w klasie, niezbędne jest zdecydowane reagowanie na dyskryminujące wypowiedzi pojawiające się na lekcjach. Z drugiej strony - poza przerwaniem sytuacji ważna jest postawa edukacyjna, która pozwoli uczniom i uczennicom na refleksję nad własnymi postawami i zachowaniami. Jeśli chcecie więcej poczytać, co konkretnie zrobić w takich okolicznościach, to polecamy świetny materiał Maliny Baranowskiej-Janusz, Małgorzaty Borowskiej
i Elżbiety Kielak zawierający praktyczne wskazówki (w szczególności opisane sytuacje 2 i 3).

 

4. Podejmuj “trudne tematy” i twórz z młodzieżą miejsce bezpiecznej rozmowy

Czasem jako dorośli pracujący z młodzieżą mamy kłopot z podejmowaniem w szkole tematów kontrowersyjnych, budzących duże emocje - obawiamy się, czy poradzimy sobie z gorącą dyskusją i “udźwigniemy” temat. Jednak prawda jest taka, że tematy te i tak wchodzą do sali lekcyjnej wraz z uczniami i uczennicami - młodzież słyszy
o nich w mediach, w domu, od znajomych. Zachęcamy, by na lekcjach podejmować rozmowę z młodzieżą i kształtować umiejętności rozmowy w duchu szacunku, słuchania i poszukiwania zrozumienia. Wiemy, że jest to duże wyzwanie, ale w naszych programach przygotowaliśmy dla nauczycieli i nauczycielek narzędzia wspierające taką pracę:

• Przewodnik dla młodzieży. Klub Dobrej Rozmowy jest adresowany do młodzieży w wieku 11-18 lat oraz nauczycieli i nauczycielek z różnych etapów edukacyjnych. Zapraszamy w nim do zakładania w szkołach Klubów Dobrej Rozmowy o współczesnych migracjach. Kluby to szansa dla uczniów
  i uczennic na to, by przeanalizować zjawisko migracji z różnych perspektyw
  i punktów widzenia, nauczyć się tego, jak słuchać, i co robić, by być wysłuchanym, wzmocnić umiejętność krytycznego myślenia (nie krytyki, ale analizy i świadomego odbioru innych opinii), nauczyć się otwartości na odmienne od naszych poglądy, a także na to, by dowiedzieć się więcej o sobie oraz o kolegach i koleżankach..
• Materiały z programu Trudny temat - weź to na warsztat, w którym młodzież sama wybiera sobie “trudny temat” i przepracowuje go przy wsparciu nauczyciela za pomocą jednej z kilku proponowanych metod rozmowy np.: kampanii społecznej, edukacji filmowej, teatru forum czy warsztatów.

 

5. Wprowadź elementy rozmowy o różnorodności i inności

Jak wspomnieliśmy na początku, przeciwdziałanie mowie nienawiści to nic innego, jak solidna edukacja antydyskryminacja wprowadzana w szkole: włączanie tematów dotyczących różnorodności, bycia w większości i w mniejszości, tożsamości.  

 

Materiałów na ten temat jest bardzo dużo (całą bibliotekę ma chociażby strona rownosc.info). W tym miejscu chcielibyśmy polecić więc tylko kilka pomocnych ćwiczeń:

• scenariusz lekcji Mirosława Skrzypczyka Spacer z Obcym
• metodę Żywej Biblioteki (Human Library/ Living Library), która opiera się na bezpośredniej rozmowie z osobami reprezentującymi różne grupy społeczne, zwłaszcza te mniejszościowe. Żywa Biblioteka jest skuteczna, ponieważ jest praktyczną realizacją tzw. hipotezy kontaktu (mówiącej o tym, że bezpośredni kontakt z osobami z innych grup w określonych warunkach prowadzi do zmniejszenia uprzedzeń). Nie zawsze łatwo jest zorganizować takie spotkanie w szkole, dlatego czasem dobrym działaniem o zbliżonym celu jest wspólne obejrzenie wywiadów z różnymi osobami połączone z rozmową. Skorzystajcie chociażby z żywej biblioteki online programu Nienawiść - jestem przeciw!

 

Więcej informacji na stronie Szkoła Tolerancji Centrum Edukacji Obywatelskiej pod linkiem:

https://szkolatolerancji.ceo.org.pl/