Czynniki chroniące przed zachowaniami szkodliwymi
Czynniki
ryzyka i czynniki chroniące to zespół różnych uwarunkowań, które decydują
o podatności na uzależnienie lub o ograniczeniu ryzyka jego wystąpienia. Przewaga czynników chroniących nad czynnikami ryzyka odpowiada za zmniejszone niebezpieczeństwo zachowań szkodliwych związanych z nadużywaniem substancji, uzależnieniem od czynności (np. hazard, gry cyfrowe, pornografia), agresją, przemocą, wykroczeniami i zachowaniami przestępczymi.
o podatności na uzależnienie lub o ograniczeniu ryzyka jego wystąpienia. Przewaga czynników chroniących nad czynnikami ryzyka odpowiada za zmniejszone niebezpieczeństwo zachowań szkodliwych związanych z nadużywaniem substancji, uzależnieniem od czynności (np. hazard, gry cyfrowe, pornografia), agresją, przemocą, wykroczeniami i zachowaniami przestępczymi.
Czynniki chroniące przed zachowaniami szkodliwymi to:
1)
Styl opieki rodzicielskiej, który wpiera rozwój wielu umiejętności i kompetencji. Pozwala na
czerpanie dobrego wzorca od osoby opiekuna, dbającego adekwatnie o potrzeby
własne
i potrzeby dziecka.
2)
Posiadanie dobrej relacji z przynajmniej jedną zaufaną osobą jest najważniejszym elementem
chroniącym przed ryzykownymi zachowaniami. Relacja jest tutaj rozumiana jako
zaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych, emocjonalnych oraz
utrzymywanie kontaktu opartego na trosce, szacunku, wsparciu, pozwalającym na
rozwijanie u dzieci adekwatnej samooceny, autonomii oraz umiejętności radzenia
sobie z problemami.
3)
Cechy indywidualne, do których
zalicza się szereg elementów takich jak:
·
predyspozycje
biologiczne, w których zakres wchodzą: poziom inteligencji i uzdolnień,
temperament, stan zdrowia psychicznego i fizycznego, podatność na choroby,
·
predyspozycje
powstałe pod wpływem edukacji, wychowania i własnej refleksyjności –
umiejętności rozwiązywania problemów, odpowiedzialność, skuteczne strategie
regulowania emocji i zachowań, pozytywny obraz własnej osoby, optymizm, wiara w
przyszłość, poczucie sensu życia, poczucie humoru, posiadanie uzdolnień i cech
cenionych społecznie (asertywność, komunikatywność, uczciwość, tolerancja).
4) Cechy rodziny. Angażowanie się
rodziców w naukę i wychowanie dziecka, wspieranie dobrych relacji z
rodzeństwem, pozytywny związek między rodzicami (rzadko występujące kłótnie,
umiejętność rozwiązywania nieporozumień), stabilne i przewidywalne relacje
między rodzicami i dziećmi, dające oparcie środowisko rodzinne, które wyraża
się ciepłem, spójnością, artykułowaniem jasno sprecyzowanych oczekiwań,
troskliwym wypełnianiem obowiązków przez rodziców oraz brakiem agresji i
uzależnień.
5) Otrzymanie „drugiej szansy”, która daje
młodym ludziom możliwość podążania nową drogą (na przykład: wyzdrowienie,
uzyskanie wolności, zamiana miejsca zamieszkania, podjęcie pracy, podjęcie
studiów, czy związek ze wspierającym partnerem).
6) Cechy społeczności lokalnej. Zamieszkiwanie w
dobrym środowisku, które cechuje się wysokim poziomem bezpieczeństwa i tym
samym niskim ryzykiem napięć społecznych związanych z agresją, przemocą,
dyskryminacją.
7) Skuteczna praca szkoły
·
Budowanie
efektywnej współpracy między wszystkimi członkami bezpośrednio wpływających na
edukację i wychowanie (nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy, rodzice i inni
opiekunowie), która kładzie nacisk na sprawne przekazywanie informacji i
życzliwą relację oraz potrafi odpowiednio reagować w sytuacji ryzyka,
·
Szczególna
dbałość o młodzież z grup o podwyższonym poziomie ryzyka,
·
Reagowanie
na zachowania ryzykowne w sposób ograniczający ilości kar, nagan, negatywnych
ocen, jednocześnie budowanie poczucia troski i wsparcia, które będzie zachęcać
uczniów do zwracania się trudnościami do przedstawicieli szkoły,
·
Dbanie
o budowanie pozytywnych relacji między uczniami, umiejętne ich modelowanie,
kładzenie dużego nacisku na rozwój kompetencji społecznych i nieopresyjne
reagowanie na przejawy zachowań ryzykownych (agresja, przemoc, kradzieże,
substancje psychoaktywne),
·
Przygotowanie
nauczycieli do pracy z trudnymi zagadnieniami agresji, przemocy, kradzieży,
nadużywania substancji, rozwoju seksualnego,
·
Organizacja
zajęć pozalekcyjnych wpierających rozwój społeczny, artystyczny, sportowy,
hobbystyczny, intelektualny, emocjonalny uczniów.
8)
Cechy polityki kulturalnej i społecznej
·
Łatwy
dostęp do ośrodków zdrowia, zajęcia profilaktyczne, dostęp do służb społecznych
(policja, ośrodki interwencji kryzysowej, pomocy społecznej, ośrodki wsparcia
rodziny,
·
Niski
poziom akceptacji przemocy, dyskryminacji, obecność kampanii społecznych,
·
Dostęp
do dodatkowych zajęć edukacyjnych, profilaktycznych oraz do ośrodków
artystycznych i kulturalnych.
Materiał
powstał w oparciu o publikacje Cezarego Barańskiego –psychologa CDT